Actueel
- Lezing ‘Oostenrijkse Woningen in de Noordoostpolder’, 12 september bibliotheek Emmeloord 03-09-2024
- Forse stap gezet in ‘vliegtuigdossier WO-II’ 14-05-2024
- Lezing Harrie Scholtmeijer en Albert Bartels ‘spreek je moeders taal’ 29-02-2024
- Karel Vlierman geeft lezing in bibliotheek Emmeloord over koggeschepen in de polderbodem 10-02-2024
- Twaalf nieuwe crashpalen voor markering vliegincidenten Tweede Wereldoorlog 19-10-2023
Interessante links
---------------------------------
Vanaf 1900
27. Directie
Op 7 mei 1930 werd de Directie van de Wieringermeer in het leven geroepen met als doel de polders te ontwikkelen die in het kader van het Zuiderzeeproject waren drooggemaakt. De Directie was een projectorganisatie die ressorteerde onder het ministerie van Verkeer en Waterstaat. In de loop der jaren ontwikkelde de dienst zich van een vooral agrarisch georiënteerde organisatie tot een meer algemene dienst. In totaal werd 165.000 hectare nieuwe grond aan Nederland toegevoegd, veranderde de zoute Zuiderzee in het zoete IJsselmeer en Markermeer en werden twintig nieuwe dorpen en steden gesticht.10. Oorlogsjaren
10 - Oorlogsjaren: Het Nederlands Onderduikers Paradijs
De eerste jaren in de Tweede Wereldoorlog was het in de Noordoostpolder relatief rustig. De Duitse bezetters lieten de dunbevolkte polder met rust. Ook hadden ze respect voor, en belang bij, dit Nederlandse landbouweconomisch wonder. Omdat de mensen in het nieuwe land elkaar niet goed kenden, was verzet ook moeilijker te organiseren. Dit kwam daardoor later op gang. Na 1943 nam het verzet in Nederland toe, groeide de behoefte aan onderduikplaatsen en werd de NOP het Nederlands Onderduikers Paradijs.
9. Ontginnen
9 - Ontginnen: woeste gronden in cultuur gebracht
Nadat de poldergronden waren drooggevallen moesten deze worden ontgonnen en geschikt gemaakt voor hun uiteindelijke bestemming. In de Noordoostpolder werd elke vierkante meter bestemd voor de landbouw. Alleen waar gewassen slecht wilden groeien, werd bos ingeplant. Om de polderbodem geschikt te maken voor landbouwkundig gebruik werd deze eerst bouwrijp gemaakt. Dit gebeurde onder verantwoordelijkheid van de Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken). Zij zorgde voor een goede ontwatering en een goede structuur van de bodem. In de beginjaren van de Noordoostpolder vielen deze werkzaamheden samen met de Tweede Wereldoorlog en een gebrek aan geld (zie ook venster 10). Het graven van ontwateringsgreppels en sloten gebeurde in die tijd met de schop. De woonomstandigheden van de arbeiders waren vaak slecht. In die tijd is de basis gelegd voor de vele heroïsche pioniersverhalen die vandaag de dag nog steeds worden verteld.
17. Arbeiderskampen
17 - Arbeiderskampen: de eerste huisvesting
Arbeiderskampen zijn onlosmakelijk verbonden met de droogmaking en ontginning van de Noordoostpolder. Toen de polder in 1942 droogviel, was het de taak van de Directie de nieuwe gronden te (laten) ontginnen en geschikt te maken voor landbouw. Omdat de mechanisatie nog in de kinderschoenen stond, werden duizenden arbeiders naar de polder gehaald. De verbindingen waren in en kort na de oorlog slecht en daarom liet de Directie in de polder ruim dertig barakkenkampen bouwen voor de tijdelijke huisvesting van de polderwerkers. Al op 1 september 1941 werd bij Blokzijl het eerste barakkenkamp geopend. In sommige jaren verbleven er in totaal meer dan vierduizend arbeiders in de kampen.11. Verkaveling
11 - Verkaveling: het landschap van Mondriaan
Op luchtfoto's en satellietopnames van Nederland zijn de IJsselmeerpolders onmiddellijk te herkennen: regelmatige, rechthoekige vlakken met relatief weinig bebouwing. Vanuit de lucht ziet zo'n patroon, zeker in de tijd dat de tulpen en andere bloemen bloeien, eruit als een schilderij van Mondriaan. De verkaveling is evenwel niet door kunstzinnige motieven ingegeven, maar door redenen van doelmatigheid. De boeren moesten op hun gronden zo efficiënt mogelijk kunnen werken.
12. Dorpen inclusief Emmeloord
12 - Dorpen inclusief Emmeloord: Het model van Christaller
De periode 1914 – 1942 bood volop tijd en gelegenheid om na te denken over de vorm en de inhoud van het nieuwe land. Unieke kansen vroegen om unieke oplossingen. Waar ter wereld vond men een gebied dat met zo veel vernuft, mankracht en geduld uit zee tevoorschijn was gekomen?
13. Landschap
13 - Landschap: bossen, wegen, bermen
Het landschap van de polder is rechtlijnig en lijkt voorspelbaar. Die voorspelbaarheid neemt steeds meer af. In een korte tijd maakte het landschap grote veranderingen door en ook nu vinden nog ingrijpende veranderingen plaats die variatie toevoegen aan de op de tekentafels getrokken rechte lijnen. Het Landschapsplan van de Noordoostpolder is definitief vastgesteld in 1942.28. Landdrost en burgemeester
28 - Landdrost en burgemeester, openbaar lichaam en democratie: van autoriteit naar zeggenschap
Naarmate de drooglegging van de Noordoostpolder vorderde, moest het nieuwe land niet alleen ontwaterd, in cultuur gebracht, geëxploiteerd en gekoloniseerd worden, maar moesten ook lokale bestuurlijke taken worden uitgevoerd. Burgerlijke stand, openbare orde, onderwijs, brandweer en volksgezondheid, om slechts enkele onderwerpen te noemen die tot de huishouding van een gemeente behoren, vroegen al spoedig ook de aandacht.
18. Selectie van de toekomstige bewoners
18 - De selectie van de toekomstige bewoners: het Uitgifteplan en het model Ter Veen.
In de Haarlemmermeer was de kolonisatieperiode overgelaten aan het vrije spel van de maatschappelijke krachten. Het promotieonderzoek van H.N. ter Veen (zie ook venster 12) had een duidelijke boodschap: De staat moest in de nieuwe Noordoostpolder de regie houden. Dit advies werd door de overheid overgenomen. Er was volop geloof in de maakbare samenleving. De Directie richtte de Noordoostpolder in op basis van het Dorpenplan, het Uitgifteplan, het Verkavelingsplan en het Landschapsplan (Het algemeen beplantingsplan van juni 1947). Uiteindelijk kan men vaststellen dat de vier genoemde plannen leidend waren voor de inrichting van de Noordoostpolder. Daarnaast werd er een unieke selectieprocedure ingesteld. Dit venster belicht met name de selectieprocedure.14. Stedenbouwkundig
14 - Stedenbouwkundige aspecten van de dorpen: pleinen, kerken, scholen, huizen en bijzondere naamgevingen.
De meeste woonkernen in de Noordoostpolder zijn in de jaren veertig en vijftig ontworpen door vertegenwoordigers van de Delftse School (zie ook venster 15). Spil van deze stroming was prof. dr. M.J. Granpré Molière, die tot 1948 stedenbouwkundig adviseur van de Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) was. Het Dorpenplan dateert uit 1946, al zijn daar later wel veranderingen in aangebracht.19. Opbouw samenleving
19 - De opbouw van de samenleving: onderzoek, verzuiling en maatschappelijke hiërarchie
De Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) wilde van de Noordoostpolder een rationeel ingericht landbouwgebied maken met hypermoderne boeren. Er zou een welvarende en harmonieuze boerengemeenschap moeten ontstaan, geënt op de sociale verhoudingen zoals deze elders op het Nederlandse platteland bestonden. Om deze doelstellingen te verwezenlijken beschikte de Directie over diverse instrumenten, zoals het selectiebeleid (zie venster 18), het Dorpenplan en het Uitgifteplan.20. Culturele verscheidenheid en identiteit
20 - Culturele verscheidenheid en identiteit: de polder als smeltkroes
In de Noordoostpolder zijn mensen uit alle windstreken komen wonen. Zij brachten hun cultuur, geloof en dialect mee. Pogingen van de autoriteiten om door culturele activiteiten een eenheid te smeden, leken aanvankelijk succes te hebben, maar strandden in tweede instantie toch op de wens om die activiteiten vanuit de eigen levensbeschouwing vorm te geven. Ook de dialecten hebben zich niet vermengd tot een gezamenlijke, poldereigen variant. In plaats daarvan is het Standaardnederlands de omgangstaal geworden, wat bijzonder is voor een plattelandssamenleving.21. De relatie met Urk en Overijssel
21 - De relatie met Urk en Overijssel: animositeit en afhankelijkheid
De Noordoostpolder grenst aan Friesland en Overijssel. De grens met Overijssel is bijna vier keer zo lang als die met Friesland. Bovendien ligt Zwolle, de hoofdstad van Overijssel, relatief dicht bij de Noordoostpolder. Ook belangrijke Overijsselse steden als Kampen en Steenwijk liggen in de buurt. Ook werd de polder vanuit Zwolle en Kampen in cultuur gebracht. Het is dus niet zo vreemd dat de Noordoostpolder zich een tijdlang vooral op Overijssel oriënteerde. Van 1962 tot 1986 maakte de polder zelfs deel uit van deze provincie. Het Noord-Hollandse Urk grensde na het droogvallen aan de nieuwe polder. Het voormalige eiland werd in 1950 overgeheveld naar Overijssel.
24. Kunst en cultuur
24 - Kunst en cultuur: kunstwerken, monumenten, amateurkunst, musea, theater, schuurfeesten.
Na de Tweede Wereldoorlog was het in heel Nederland soberheid troef. Hard werken was het uitgangspunt in deze hersteljaren. Voor ‘luxe’ zelfontplooiing als kunst en cultuur was aanvankelijk weinig aandacht.22. Landbouw en voedselvoorziening
22 - Landbouw en voedselvoorziening: mechanisatie en agricultuur
De inpoldering van de Noordoostpolder leidde tot nieuw land dat hoofdzakelijk bedoeld was als land- en tuinbouwgebied. Het werd een polder met moderne agrarische bedrijven. Deze bedrijven produceerden voedsel en vormden de basis voor werkgelegenheid op de bedrijven zelf en in aanverwante bedrijven.23. Buiten de landbouw
23 - Buiten de landbouw: ruimte voor onderzoeksinstituten
Zoals in diverse vensters is beschreven, wilde de Directie van de Noordoostpolder een hypermodern landbouwgebied maken. Een van de middelen daartoe was het overbrengen van kennis naar de boeren. Proef- en onderzoeksbedrijven en landbouwvoorlichters speelden daarin een belangrijke rol. Het uitgangspunt was: ‘naarmate men meer weet, men meer vraagt’.
30. Gemeente
30 - Gemeente: een halve eeuw zelfstandig, 1962 – 2012
De Noordoostpolder heeft zich in zeventig jaar ontwikkeld van een overwegend agrarisch gebied tot een gemeente met veel voorzieningen en een diverse werkgelegenheid. De Noordoostpolder is ontworpen voor de fietser, terwijl nu vrijwel iedereen de auto gebruikt. Het bestuur van gemeente Noordoostpolder verandert mee: van gericht zijn op de eigen opbouw en ontwikkeling naar extern georiënteerd, actief op zoek naar nieuwe activiteiten in een gebied waar nog ruimte is.
26. Bijzondere gebeurtenissen
26 - Bijzondere gebeurtenissen en evenementen
De Noordoostpolder kent vele bijzondere gebeurtenissen en evenementen die de samenleving een sociaal profiel geven. Saamhorigheid, enthousiasme, ondernemingsgeest en de wil om tot harmonie en binding te komen vormen hiervoor de basis. Tot aan het einde van de jaren tachtig kende de Noordoostpolder weinig terugkerende evenementen. Wel werden grote feesten gevierd bij het bereiken van de diverse mijlpalen, zoals tien jaar droog in 1952 en 25 jaar droog in 1967. Grote terugkerende evenementen werden later opgezet. StEP, Stichting Evenementen & Promotie Noordoostpolder, neemt al vele jaren een onbetwistbare en belangrijke plaats in bij de promotie van de Noordoostpolder en bij het organiseren van activiteiten en evenementen.
29. Regionaal bestuur
29 - Provincies en waterschap
De provincie Flevoland is in een feestelijke bijeenkomst in aanwezigheid van Koningin Beatrix ingesteld op 9 januari 1986. Als echter op de geschiedenis van deze twaalfde provincie wordt ingezoomd, ligt het startpunt daarvan vele decennia eerder. De ‘bestuurlijke indeling van Nederland’ blijkt in de Nederlandse politiek een lastig onderwerp te zijn. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn er talloze ideeën en voorstellen langsgekomen: 24 ‘miniprovincies’, 26 ‘doeprovincies’ en in 1993 ‘stadsprovincies’. Dat laatste zou dan moeten gebeuren door opheffing van de jonge provincie Flevoland en toedeling van Almere naar de stadsprovincie Amsterdam, terwijl de rest van Flevoland kon worden verdeeld tussen Gelderland en Overijssel. Anno 2011 wordt er alwéér gesproken over een bestuurlijke aanpassing, nu door de vorming van één ‘Randstadprovincie’, met Flevoland, Utrecht en Noord-Holland. Minister Plasterk (PvdA, Kabinet Rutte II) wil vóór het zomerreces 2013 van de Tweede Kamer, met een definitief plan hiervoor komen. Tot op heden lijkt bij de bevolking het draagvlak minimaal. Kortom: de discussie over de bestuurlijke indeling in Nederland is van alle tijden en zal blijkbaar ook nooit stoppen.
15. Architectuur
15 - Architectuur in de Noordoostpolder: Delftse School en het Nieuwe Bouwen
Na het droogvallen van de polder in 1942 is in twintig jaar tijd bouwgeschiedenis geschreven met de realisatie van elf woonkernen met 3.000 woningen, 250 bedrijfspanden, winkels, café-restaurants, 53 scholen, 36 kerken en een ziekenhuis. Daarnaast werden 1.500 boerderijen en 225 tuinbouw- en fruitteeltbedrijven gerealiseerd en bouwde men in die periode ook nog eens 1.800 pachterswoningen en 1.000 landarbeiderswoningen.16. Gebouwen buitengebied
16 - Gebouwen buitengebied: Boerderijen, arbeiderswoningen en schuren
De Directie wilde de boerderijbouw in de Noordoostpolder net zo aanpakken als in de Wieringermeer. Dit was niet gemakkelijk te realiseren, omdat de bouwkundige afdeling van de Directie na de Tweede Wereldoorlog werd ingezet bij de wederopbouw van boerderijen elders in het land. Ook was er een tekort aan goed personeel en bouwmaterialen. De Directie probeerde met het oog op de kosten het aantal boerderijtypen beperkt te houden. Toch wilde ze de gebouwen zoveel mogelijk afstemmen op het type en de grootte van het bedrijf. Iedere pachter moest een zo functioneel mogelijk ingerichte ruimte en pachterswoning krijgen. De bebouwing in het buitengebied van de Noordoostpolder is zeer regelmatig verspreid. In het uitgifteplan was bepaald dat iedere pachter op zijn eigen land zou moeten wonen, vlak bij de openbare weg. Ook de landarbeiders die in vaste dienst waren bij de boeren, moesten dicht bij de boerderijen wonen.
25. Opbouw voorzieningen
25 - Opbouw voorzieningen in de Noordoostpolder: gezondheidszorg en onderwijs
De Noordoostpolder werd ontgonnen en in cultuur gebracht door arbeiders, die werden gehuisvest in kampen. Deze arbeiders hadden uiteraard behoefte aan medische verzorging. Hetzelfde gold voor de eerste permanente bewoners van de polder, die in 1943 arriveerden. Voor de kinderen van deze pioniers moesten er scholen worden gebouwd. Ook het faciliteren van deze voorzieningen was de verantwoordelijkheid van de Directie.
Realisatie: Cloudfaction.nl