Op het IJsselmeer is een begin gemaakt met de berging van de Lancaster ED 603, de Engelse bommenwerper die in 1943 neerstortte onder Breezanddijk. Alle zeven inzittenden kwamen op het leven, drie lichamen zijn nog steeds niet geborgen.
Midden op het IJsselmeer, op enkele kilometers van Breezanddijk, is het dinsdagochtend een drukte van belang. Het is de dag dat de Lancaster ED 603 na 80 jaar eindelijk uit het water worden gehaald.
Terwijl zeilboten nog net de laatste mooie zomerdagen meepakken, lopen medewerkers van aannemer Leemans, bemalingsbedrijf Mos en Defensie heen en weer op een grote stalen constructie die vier meter boven het water van het meer uitsteekt.
lancaster friesland
poster
Een Lancaster uit 1943 weer tevoorschijn halen uit het IJsselmeer, zo ziet dat er uit
Maar voordat het zover is moet er nog veel gebeuren. In de afgelopen weken is er een stalen bak om het vliegtuig heen gebouwd, een zogenaamde kofferdam. Er is geprobeerd om de wanden van 30 bij 30 meter zo goed mogelijk rond het 80-jaar oude wrak te zetten.
lancaster Friesland2
Medewerkers van Defensie en Súdwest-Fryslân wachten
© Omrop Fryslân
Het bergen van het vliegtuig is een heel secuur werk, want het IJsselmeer is zeer troebel. Waardoor er moet worden afgegaan op sonarbeelden en metaaldetectie, en kan er zomaar iets misgaan.
Voor de laatste uren voor het bergen begon, lopen medewerkers druk heen en weer om de laatste (veiligheids)controles uit te voeren.
Het moment van de waarheid
Voor de betrokkenen is het moment van leegpompen dan ook een spannende dag. Atty de Haan is de projectleider van de gemeente Súdwest-Fryslân, zij is intussen al een aantal jaren bezig met de voorbereidingen voor deze berging.
"Het wordt nu in één keer heel echt, zie je het voor die gebeurtenis", zegt De Haan. Zij kijkt naar het stille water. "Het is erg spannend, want we zitten op de goede locatie. Ik hoop het wel, maar je hebt altijd ook wel wat twijfels. Ik ben heel benieuwd."
De hoge kosten van een vliegtuigberging waren lange tijd een te grote drempel voor gemeentes om oorlogswrakken te bergen. Maar in 2018 is het Nationaal Bergingsprogramma opgezet, wat het voor gemeenten financieel een stuk aantrekkelijker maakt om het initiatief te nemen voor een berging.
De inzet van de bergingsdienst en identificatiedienst van Defensie wordt bijvoorbeeld betaald vanuit dit programma. De gemeente is nog verantwoordelijk voor de kosten van bijvoorbeeld de aannemer, die de berging faciliteert.
Om exact 11.30 uur worden de pompen aangezet. "We draaien met zes grote pompen en samen kunnen die duizend kubieke meter water per uur uit de put halen", vertelt Willem Giesberts van de Leemans Groep, die als aannemer verantwoordelijk is voor het technische deel van het bergingsverhaal.
In samenwerking met ondernemers Sterk en Mos hebben ze de stalen constructie gebouwd en de drainage verzorgd.
In totaal staat er zo'n 4 meter 20 aan water in de put. "Dan duurt het dus ruim vier uur voordat de bodem bereikt is", rekent Giesberts snel uit.
lancaster friesland 1
Een wiel met landingsstel wordt zichtbaar
© Omrop Fryslân
De verwachting was dat het wrak ruim een meter boven het zandbed van het IJsselmeer zou uitsteken, maar terwijl de uren snel voorbij gaan, komt er maar niets boven het wateroppervlak. De aanwezigen worden een beetje zenuwachtig.
Wat is er aan de hand, zitten ze wel op de goede plek? Maar rond 18.00 uur kwamen dan toch de eerste contouren van het vliegtuig tevoorschijn.
Grote losse objecten
Hubert Schuncken is voor Defensie projectleider voor de put. Hij loopt meteen naar zijn collega's toe om de eerste contouren te duiden.
Schuncken wijst op een groot rond object. "Op 12 uur zie je een band, of een deel van een wiel. Daarnaast zie je een groot bruin gedeelte wat boven water uitsteekt, dat is hoogstwaarschijnlijk een motor, en voor de band ligt een landingsgestel."
Op het eerste gezicht lijkt het relatief klein spul wat nu boven water komt, de metershoge romp van het vliegtuig is nergens te zien.
"Afgaande op de verhalen zou het vliegtuig maximaal 1 meter 20 in de grond zitten, maar als ik nu kijk dan vermoed ik dat-ie dieper ligt. En dat we nog behoorlijk wat graafwerk moeten doen om het vliegtuig eruit te krijgen."
Bergingsmedewerkers zien wat in het water
© Omrop Fryslân
De berging is met name opgezet om de drie vermiste vliegeniers terug te vinden. Het is volgens De Haan van Súdwest-Fryslân niet te zeggen wanneer er meer duidelijkheid komt over of de vliegers nog aan boord van het wrak zijn.
"Wij doen alles wat mogelijk is, en we hopen dat we er snel antwoord op hebben. We kunnen er niets over zeggen. Hij ligt er 80 jaar en wij weten niet wat ermee gebeurd is, maar we hopen dat we ze vinden."
De komende week wordt ook het laatste laagje water weggepompt en zal de grond zo droog mogelijk worden gemaakt. Om dan in september te beginnen met het echte bergingswerk.
De berging is vanwege de veiligheid niet open voor publiek. Er wordt rekening gehouden met mogelijke explosieve lading en eventuele vervuilde grond.
Maar op 14 september wordt er bij Kornwerderzand wel een publieksdag georganiseerd: dan kunnen mensen zien wat er op het IJsselmeer gebeurt en wat er zo al boven water wordt gehaald. Meer informatie is te vinden op een speciale website van de gemeente Súdwest-Fryslân.
Zie ook
Bron Omrop Fryslan 8/2023